Pieter-Jaap Aalbersberg, baas van de terrorismebestrijding in Nederland, hield een Protestanenlezing. Hij benadrukte zijn negatieve kijk op de secularisering en deed een oproep aan christenen om een gideonsbende te vormen om de boel weer bij elkaar te brengen. Boris van der Ham, voorzitter van het Humanistisch Verbond: ‘Dit miskent de waarde van onze seculiere democratie.’ Dit opiniestuk verscheen op 6 november 2019 in dagblad Trouw.

De secularisering heeft ­‘onbedoeld’ geleid tot een cultuur van wantrouwen, woede en radeloosheid, en christenen moeten een ‘gideonsbende’ vormen om de boel weer bij elkaar te brengen, betoogt Pieter-Jaap Aalbersberg in zijn Protestantse Lezing (Trouw, 31 oktober).


In plaats van dat hij de religieuze en levensbeschouwelijke grenzen overstijgt, zet Aalbersberg mensen met deze opmerking tegenover elkaar. Net als zijn oproep tot het vormen van een ­gideonsbende is dat verre van nuttig. De Bijbelse gideonsbende was immers een groep Israëlieten die van plan waren de Midjanieten en Amalekieten te verjagen. Door het vijandige leger te omsingelen en veel lawaai te maken, wisten ze voldoende paniek te zaaien om het leger op de vlucht te laten slaan. Paniek zaaien lijkt me niet de manier om de polarisatie tegen te gaan, zeker niet door de Nationaal Coördinator ­Terrorismebestrijding en Veiligheid.

Waarom verklaart hij de secularisatie op deze manier tot vijand? Het is ronduit onjuist om secularisatie tegenover ‘goed samenleven’ te stellen. Sterker, goed omgaan met verschillen is juist een verdienste van onze seculiere democratie: het uitgangspunt dat religie en levensbeschouwing nooit boven democratische grondwaarden kunnen staan. Ongeacht hun levensbeschouwelijke achtergrond worden mensen als fundamenteel gelijkwaardig gezien.

Juist ook religieuze mensen hebben daarvan geprofiteerd. Pas sinds de secularisatie van de wetgeving in de negentiende eeuw worden joden en rooms-katholieken als gelijkwaardige burgers gezien. Dankzij seculariteit is er een enorme sprong gemaakt in gelijke behandeling tussen mannen en vrouwen, hetero’s en homo’s. Ook ons sociale-­zekerheidsstelsel is een voorbeeld. Zowel ‘niet-religieuze’ organisaties – vakbonden, humanisten, politieke partijen – als religieuze organisaties en gelovigen hebben ervoor gevochten dat mensen voor basiszorg niet meer afhankelijk zijn van de willekeur van liefdadigheid. Kortom: dankzij seculariteit kunnen we beter samenleven.

Of zou Aalbersberg secularisatie verwarren met ‘ontkerkelijking’? Dat hij zelf veel inspiratie haalt uit zijn geloof, is natuurlijk prima. Ik ben ook blij met zijn oproep aan medechristenen om zich in te zetten tegen verharding. Maar hij trekt tegelijk een soort lijn tussen religieuze mensen en mensen die zich niet zo noemen. Dat zou je op z’n minst ‘polariserend’ kunnen noemen.

Ook kan je de vraag stellen welke christenen hij dan bedoelt? Begin dit jaar kwamen ultraorthodoxe christenen nog met de zeer polariserende Nashville-verklaring die zich keert tegen gelijke behandeling van vrouwen en mensen met een niet-heteroseksuele geaardheid. In de protesten trok het niet-godsdienstige Humanistisch Verbond nota bene op met een fors aantal vrijzinnig-christenen.

De aanname dat ontkerkelijking heeft geleid tot meer ‘wantrouwen, woede en radeloosheid’ is in ieder geval niet vol te houden. Nederland en een aantal Scandinavische landen behoren tot de gelukkigste ter wereld en gelden tegelijkertijd als de meest ontkerkelijkte samenlevingen. Zeer veel ‘niet-godsdienstige’ Nederlanders zetten zich in voor hun naasten, in de zorg, op school of bij de sportclub, puur vanuit medemenselijkheid.

Maar ga ik nu, als spiegel van Aalbersberg, beweren dat het daarom aan de humanisten, atheïsten en vrijdenkers is om Nederland te redden van de ondergang? Nee. Want mensen vanuit verschillende achtergronden en inspiraties zouden wat mij betreft in staat moeten zijn om een waardevolle en harmonieuze samenleving te bouwen. Waarden beginnen en eindigen immers altijd bij mensen zelf.

Boris van der Ham, voorzitter Humanistisch Verbond

(steun het Humanistisch Verbond HIER)